Białko w organizmie: rodzaje, funkcje i zapotrzebowanie

Białka są jednym z najważniejszych składników odżywczych jakie należy dostarczać organizmowi ludzkiemu. Bez nich człowiek nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować. Białka, czyli proteiny pełnią funkcję podstawowego budulca wszystkich organizmów żywych. Każde białko zbudowane jest z pojedynczych aminokwasów, które łączą się ze sobą wiązaniami peptydowymi. Natomiast zbudowane z białek aminokwasy są elementem budulcowy pierwiastków, takich jak: fosfor, siarka, węgiel, azot, tlen, wodór. Białka do organizmu ludzkiego dostarczane są wraz z żywnością. Więc wysoce istotne jest dostarczenie ich odpowiedniej ilości do organizmu w codziennej diecie. Białka uczestniczą praktycznie we wszystkich procesach zachodzących w ciele człowieka. Zadań i funkcji za jakie są odpowiedzialne aminokwasy w organizmie jest wiele i można je posegregować na dwie grupy:

• Aminokwasy niezbędne, czyli aminokwasy egzogenne: Są to takie aminokwasy, których organizm ludzki nie syntetyzuje samodzielnie. W związku z tym aminokwasy egzogenne muszą być dostarczane w pożywieniu. Do aminokwasów niezbędnych zaliczają się m. in.: histydyna, leucyna, lizyna, fenyloalanina, walina, treonina, tryptofan.
• Aminokwasy endogenne: Są to aminokwasy, które ciało człowieka jest w stanie syntetyzować samodzielnie.

oraz dodatkowo:

• Aminokwasy względnie egzogenne: Czyli takie aminokwasy, które są wytwarzane w organizmie w ilości odpowiadającej zapotrzebowaniu dla dorosłego człowieka, ale jednocześnie zbyt małej dla młodego organizmu, który jeszcze się rozwija.

W typie aminokwasów endogennych można dodatkowo wyróżnić:

• aminokwasy, takie jak: asparagina, seryna, alanina, kwas asparaginowy, kwas glutaminowy są aminokwasami, które ludzki organizm jest w stanie zsyntetyzować w ilości wystarczającej na zapotrzebowanie organizmu w sposób niezależny od czynników z zewnątrz.
• aminokwasy, takie jak: glicyna, prolina, cysteina, arginina, glutamina, tyrozyna są niezbędne w niektórych ściśle określonych warunkach fizjologicznych oraz patologicznych, gdy ich ilość endogenna nie jest równa z zapotrzebowaniem organizmu.

Białka mogą być pochodzenia roślinnego oraz zwierzęcego. Codzienna dieta powinna być różnorodna pod względem obecności produktów z różnych grup spożywczych.

Jaką rolę pełnią białka w organizmie?

Przede wszystkim białka są budulcem strukturalnym i odpowiadają za funkcjonowanie poszczególnych składników wszystkich komórek w organizmie. Białka aktywnie biorą udział w procesach metabolicznych, są regulatorami ekspresji genów oraz stanowią część składu wielu układów enzymatycznych. Ponadto niezbędnym elementem w prawidłowym procesie rozwoju i wzrostu młodych organizmów. 

Białka odpowiadają między innymi za:

1. Wzrost oraz odbudowę: uczestniczą w procesie gojenia się ran oraz powstawania blizn.
2. Wspomagają procesy życiowe: biorą udział w produkcji przeciwciał, a co za tym idzie są ważnym elementem w procesie obronnym organizmu.
3. Równowagę organizmu: są odpowiedzialne z utrzymanie w organizmie równowagi kwasowo-zasadowej oraz wodnej.

W porównaniu z białkiem wzorcowym, które stanowi w organizmie właściwą zawartość poszczególnych aminokwasów wyróżnia się dwa typy białek. Białka pełnowartościowe oraz białkami niepełnowartościowymi. Pierwszy typ dostarcza do organizmy niezbędne aminokwasy we właściwej ilości. Natomiast drugi typ nie zawiera wszystkich niezbędnych dla organizmu aminokwasów lub zawiera ale w zbyt małej ilości.

Niedobór oraz nadmiar białka w organizmie:

Za mała ilość białek w organizmie podobnie jak za duża może wiązać się z problemami na tle zdrowotnym. Niedobór białek sprzyja powstaniu w organizmie człowieka niedożywienia białkowo-energetycznego. Natomiast nadmiar białek przyczynia się do rozwoju otyłości, miażdżycy, nadciśnienia tętniczego, a także dyslipidemii. Ponadto zbyt duża ilość białka często prowadzi do objawów przewlekłych taki jak np. upośledzenie prawidłowych funkcji wątroby bądź nerek.

Zapotrzebowanie na białko:

Organizmy ludzkie różnią się od siebie pod względami anatomicznymi oraz wysokością zapotrzebowania na białko. Często ustalenie wartości białka dla danego organizmu nie jest prosta. Dzieje się tak ponieważ każdy organizm może charakteryzować się innym stenem oraz tempem metabolizmu. Inne zapotrzebowanie na białko występuje o młodych organizmów, inne u kobiet w ciąży, a jeszcze inne u kobiet karmiących. Aby określić zapotrzebowanie danego organizmu należy wziąć pod uwagę takie czynniki jak, metabolizm, stan fizjologiczny, wiek, stan zdrowia, aktywność ruchową oraz masę ciała danego organizmu.

Produkty bogate w białko?

Podczas wyboru produktów z białkiem należy kierować się przede wszystkim ich jakością oraz składem. Wśród białek cechujących się najwyższą wartością biologiczną są produkty pochodzenia zwierzęcego takie jak: mięso, ryby, mleko, przetwory z mleka, jajka. Natomiast dobrym źródłem aminokwasów egzogennych są również warzywa strączkowe.

Zawartość białka w poszczególnych produktach pochodzenia zwierzęcego w 100g danego produktu:

• Pierś z kurczaka: 22g zawartości to białka
• Filet z indyka: 19g zawartości to białka
• Surowy dorsz: 18g zawartości to białka
• Surowy łosoś: 20g zawartości to białka
• Surowy pstrąg: 19g zawartości to białka
• Surowa flądra: 17g zawartości to białka
• Krewetki tygrysie: 22g zawartości to białka

Oczywiście podobne ilości białka znajdują się w szynce wieprzowej, innych owocach morza oraz polędwicy wołowej.

Zawartość białka w poszczególnych produktach mlecznych w 100g danego produktu:

• Serek wiejski: 11g zawartości białka
• Twaróg:18g zawartości białka
• Jogurt naturalny: 12g zawartości białka

Dieta wysokobiałkowa:

Stosowanie diety wysokobiałkowej zalecane jest dla osób, które regularnie wykonują różnego typu aktywność fizyczną. Oprócz tego dietę wysokobiałkową stosuje się jako element terapii leczniczych m.in.: u osób, które chorują onkologicznie, w czasie rekonwalescencji, a także u osób leczonych chirurgicznie. W celu dopasowania odpowiedniej diety wysokobiałkowej należy udać się do specjalisty np. dietetyka sportowego bądź dietetyka klinicznego.