Dieta wątrobowa jest najprostszą i najczęściej stosowaną modyfikacją podstawowego żywienia. Jest ona zalecana przede wszystkim w przypadku zdiagnozowanych schorzeń związanych z narządem wątroby. Najczęściej wstępującą chorobą jest niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby. Dieta również sprawdzi się w przypadku zapalenia oraz marskości wątroby a także w wirusowym zapaleniu wątroby typu a,b i c oraz usunięcia pęcherzyka żółciowego. Natomiast w przypadku alkoholowego stłuszczenia wątroby w którym kluczowa jest abstynencja, istotna jest dieta i wprowadzenie odpowiedniej farmakologi, która może prowadzić do odwracalnych zmian. Dieta wątrobowa powinna być oparta o produkty z wysoką zawartością przeciwutleniaczy oraz mających charakter przeciwzapalny. Jadłospis powinien bazować na warzywach oraz owocach, w tym przypadku warto zadbać o różnorodność oraz odpowiednią ilość w każdym posiłku, najlepiej około 600-800 g w ciągu całego dnia. W diecie wątrobowej należy wprowadzić ograniczenia w podaży fruktozy oraz w żywności przetworzonej, która ją zawiera. Dlatego należy zrezygnować ze spożywania gotowych ciastek i ciast, cukierków, żelek, czyli wszelkich produktów przetworzonych. Zamiast tych produktów warto sięgać po owoce, które dodatkowo dostarczą do organizm witaminy i składniki mineralne oraz błonnik pokarmowy, który przy niealkoholowym stłuszczeniu wątroby zazwyczaj jest na niskim poziomie spożycia. Jeśli chodzi o alkohol w diecie wątrobowej, należy całkowicie go wyeliminować z diety i nie powinien być stosowany pod żadną postacią. Jeśli natomiast chodzi o tłuszcz to jego ilość w diecie powinna być nieznacznie ograniczona i należy szczególnie uważać na jego źródło w pożywieniu. Najważniejsze jest zastąpienie nasyconych, jedno – i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, w celu zmniejszenia pojawienia się ryzyka chorób sercowo-naczyniowych nawet o 15%. Przy komponowaniu jadłospisu diety wątrobowej należy wyeliminować z diety tłuszcze pochodzące z wędlin, mięsa oraz oleju kokosowego, a w zamian za to wprowadzić do menu oliwę z oliwek, orzechy, nasiona oraz pestki. Warto zwiększyć udział kwasów tłuszczowych omega-3, których źródłami są tłuste ryby, nasiona chia, siemię lniane oraz orzechy włoskie.
Dieta wątrobowa zakłada wprowadzenie do jadłospisu i wykluczenie określonych produktów spożywczych. Po zapoznaniu się ze szczegółowymi zaleceniami i zasadami diety wątrobowej, można skorzystać z tabeli, która pomoże przy samodzielnym komponowaniu jadłospisu diety wątrobowej. Dodatkowo wyeliminowane produkty są drogowskazem, który pozwala nakierować co można jeść na diecie wątrobowej i które produkty będą sprzyjały polepszeniu stanu zdrowia.
Nazwa produktu lub potrawy |
Zalecane |
Niewskazane |
Produkty zbożowe |
Pełnoziarniste pieczywo, mieszane, chrupkie, gruboziarniste kasze (gryczana, jęczmienna), ryż brązowy, makarony, płatki (jęczmienne, owsiane, żytnie), musli bez dodatku cukru |
Słodkie musli oraz pieczywo, zbyt duża ilość pszennego pieczywa |
Mleko i produkty mleczne |
Mleko z niższą zawartością tłuszczu – 0,5 – 1,5%, jogurty naturalne, kefir, maślanka, ser twarogowy chudy, serek wiejski ,,light” |
Tłuste mleko i jogurty, śmietana, mleko skondensowane, sery pleśniowe, sery żółte, topione i typu ,,feta” |
Mięso oraz ryby |
Chude mięso ( drobiowe, chuda wołowina, cielęcina, chuda wieprzowina), dozwolone są wszystkie ryby (nie smażone), polecane są zwłaszcza ryby morskie (makrela, tuńczyk, łosoś, dorsz, śledź, halibut) |
Tłuste mięsa (wieprzowina, kaczka, gęś, baranina), tłuste wędliny, pasztety, tłuste wyroby garmażeryjne
smażone ryby |
Tłuszcze |
Miękkie margaryny, masło, oleje roślinne( jako dodatek do surówek – rzepakowy, oliwa z oliwek, sojowy, słonecznikowy) |
Słonina, smalec, twarde margaryny, śmietana |
Warzywa |
Wszystkie świeże i mrożone warzywa oraz gotowane, ziemniaki gotowane, kopytka |
Warzywa z zasmażkami, smażone z dużą ilością tłuszczu, z majonezem, frytki, placki ziemniaczane, chipsy |
Owoce |
Świeże i mrożone owoce bez dodatku cukru i bitej śmietany, |
Słodzone owoce konserwowe, desery z dodatkiem bitej śmietany |
Słodycze i cukier |
Miód w ograniczonej ilości |
Należy wyeliminować wszystkie słodycze |
Desery |
Kisiele, galaretki, kompoty, mudy, sałatki owocowe, koktajle mleczne z dodatkiem owoców |
Eliminacja słodyczy |
Zupy |
Warzywne zupy, zupy bez zasmażek i śmietany |
Zupy zaprawiane śmietaną, zasmażkami, tłuste rosoły, zupy w proszku |
Napoje |
Soki owocowe i warzywne bez dodatku cukru, herbatki owocowe, woda mineralna, herbata, kawa zbożowa na chudym mleku |
Gazowane napoje słodzone, słodkie napoje i soki owocowe dosładzane |
Przepis na śniadanie w diecie wątrobowej
Serek wiejski z warzywami i pieczywem
Warzywa pokrój i wymieszaj z serkiem i słonecznikiem. Podawaj z pieczywem.
Przepis na obiad w diecie wątrobowej
Kasza gryczana z kurczakiem i sosem brokułowym
Kaszę ugotuj zgodnie z instrukcją na opakowaniu, w osobnym garnku ugotuj brokuła. Mięso podsmaż na oliwie z dodatkiem suszonych pomidorów. Dopraw solą oraz pieprzem. Do mięsa dodaj odcedzoną kaszę oraz brokuła i wszystkie składniki wymieszaj razem.
DZIEŃ I
DZIEŃ II
DZIEŃ III
DZIEŃ IV
DZIEŃ V
DZIEŃ VI
DZIEŃ VII
Marskość wątroby jest stanem, który pojawia się na skutek uszkodzenia jej miąższu poprzez zwyrodnienie lub martwicę hepatocytów w połączeniu z rozrostem tkanki łącznej. Następnie dochodzi do zaburzeń prawidłowej funkcji wątroby oraz pogorszonym przepływie krwi przez wątrobę. W przypadku marskości wątroby ważne jest wprowadzenie zrównoważonej i odpowiednio dostosowanej diety do aktualnego zapotrzebowania organizmu. U większości osób z wyrównaną marskością wątroby nie trzeba wprowadzać restrykcyjnych założeń diety. Wtedy należy skupić się przede wszystkim na odpowiednim odżywieniu organizmu i dostarczeniu wszystkich składników pokarmowych. Posiłki powinny być spożywane 4-6 razy w ciągu dnia, w mniejszych ilościach o stałej temperaturze około 40 st. C. Zalecane jest również włączenie późnego posiłku wieczornego, który będzie bogaty w węglowodany. Osoby z wyrównaną marskością wątroby powinny spożywać 25-35 kcal/ kg aktualnej masy ciała/dobę energii pozabiałkowej. Natomiast białko powinno być dostarczane w ilości 1,0-1,2 g/kg m.c/dobę, co pozwoli zapobiegać wyniszczeniu. Jeśli chodzi o węglowodany to powinny wynosić 50-60% wartości energetycznej diety, natomiast tłuszcze 30-50% zapotrzebowania. Nie należy ograniczać ich podaży, chyba że występują zaburzenia ich wchłaniania. Dieta wątrobowa przy marskości wyklucza spożywanie:
Przy marskości wątroby w diecie mogą występować częste wzdęcia dlatego dobrym rozwiązaniem będzie eliminacja z diety produktów bogagtych w błonnik pokarmowy. Nie powinno się ograniczać płynów w ciągu dnia.
W diecie wątrobowej dozwolona jest duża ilość owoców świeżych oraz przetworzonych pod postacią soków i dżemów a także gotowane i duszone. Najlepszymi owocami w diecie wątrobowej będą: owoce jagodowe, winogrona bez pestek, owoce cytrusowe, brzoskwinie, morele, banany, pieczonei duszone jabłka. Wszystkie owoce można spożywać w postaci surowej, gotowanej, pieczonej, duszonej, przecierów, soków i musów. Lepiej są jednak tolerowane owoce bez skórki, drobno posiekane, przetarte lub zmiksowane, gotowane lub upieczone.
Podstawowymi zasadami diety wątrobowej przy cukrzycy jest zmniejszenie wartości energetycznej diety w przypadku zbyt wysokiej masy ciała. Należy zmodyfikować całodzienny jadłospis oraz wprowadzić aktywność fizyczną. W takim wypadku kobietom proponuje się dietę o kaloryczności 1200-1500 kcal a mężczyznom 1500-1800 kcal lub według indywidualnych obliczeń zapotrzebowania kalorycznego. W diecie wątrobowej przy cukrzycy należy dbać o urozmaicony jadłospis. Posiłki powinny być spożywane regularnie, najlepiej 5-6 w ciągu dnia co 2,5-3,5 godziny. Lepszym wyborem będzie jedzenie mniejszych posiłków a częściej. Przy diecie wątrobowej w cukrzycy trzeba całkowicie zrezygnować ze słodyczy i innych wysokokalorycznych przekąsek, które nie dostarczają cennych składników odżywczych. Eliminacja potraw smażonych jest priorytetem, a zamiast nich warto zwracać uwagę na zawartość tłuszczu w produktach nabiałowych np. sera twarogowego lub jogurtów. Ograniczeniom podlega tłuszcz dodawany do potraw do 40-45 g dziennie. Jego źródłem powinny byćdwie łyżki oliwy z oliwek lub margaryny wysokiej jakości. Zalecenia wskazują na spożywanie tłuszczów roślinnych (oliwa z oliwek, olej rzepakowy, miękkie margaryny). Węglowodany w diecie powinny być na poziomie co najmniej 50% zapotrzebowania kalorycznego. W diecie cukrzycowo-wątrobowejistotne jest ograniczenie spożywania produktów o wysokim indeksie glikemicznym, aby zapobiec szybkiemu podnoszeniu się glukozy we krwi. Zbyt wysokie stężenie glukozy poposiłkowej przyczynia się do hiperinsulinemi a w konsekwencji do rozwoju insulinooporności i nasileniu procesu syntezy trójglicerydów w wątrobie. Źródła węglowodanów w diecie powinny być pod postacią kasz gruboziarnistych, płatków owsianych, pieczywa graham, makaronu pełnoziarnistego.
Dieta wątrobowa w ciąży powinna być wprowadzona w momencie zdiagnozowania cholestazy ciążowej. Pojawia się u niewielkiej ilości kobiet a przy diagnostyce widoczny jest zbyt wysoki poziom kwasów żółciowych, bilirubiny oraz aminotrasferazy w surowicy krwi. Choroba zostaje wywołana poprzez nadwrażliwość na dwa hormony czyli progesteron i estragon. Należy szczególnie uważać, ponieważ choroba ta może nie być groźna dla kobiety, jednak może być niebezpieczna dla płodu. W diecie wątrobowej w ciąży należy zwrócić szczególną uwagę na niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (czyli A,D,E,K). Należy spożywać 5-7 małych posiłków w ciągu dnia, zachowując maksymalnie 3 godziny odstępu pomiędzy ich spożywaniem. Zalecane jest spożywanie małego posiłku przed pójściem spać, aby zapobiegać spadkom cukru we krwi. W diecie wątrobowej w ciąży należy ograniczyć podaż błonnika pokarmowego, powinien mieć charakter łatwostrawny. Warto spożywać warzywa i owoce po obróbce termicznej, najlepiej gotowane i pieczone a przy reszcie potraw korzystać z przygotowywania potraw poprzez gotowanie na parze lub wodzie, pieczenie. Należy całkowicie wyeliminować smażenie oraz panierowanie potraw.
W zależności od wyników badań, diagnozy oraz ogólnego samopoczucia, dieta wątrobowa może być ukierunkowana na dietę lekkostrawną, wtedy należy zmniejszyć poziom strączkowych nasion roślinnych oraz pełnoziarnistych produktów, jednak nie powinno się ich całkowicie eliminować z diety. W jaki sposób to zrobić? Wystarczy do obiadu dodać drobnoziarnistą kaszę a zamiast pieczywa pełnoziarnistego lub żytniego warto wybrać graham. W diecie wątrobowej lekkostrawnej należy całkowicie wyeliminować czerwone przetworzone mięso, a takie działanie sprzyja zaleceniom zdrowego odżywiania.