Witamina K zaliczana jest do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Składa się ona z trzech związków, które są pochodnymi 2-metylo-1,4-naftochinonu. Związkami tego składnika naturalnie występującymi w żywności są: menachinony(K2, MK – syntetyzowany przez bakterie w przewodzie pokarmowym) oraz filochinon (K1 - występuje w roślinach). Filochinon jest najczęstszym źródłem witaminy K, który występuje w diecie populacji europejskiej. Znajduje się w zielonych warzywach liściastych i warzywach z rodzin kapustnych. Witaminę K2 można znaleźć przede wszystkim w mięsie, jajach i serze. Większość z nich jest produkowana przez bakterie, które mają zdolność do fermentacji żywności, bakterie jelitowe a także i beztlenowe, które są mikrobiotą jelita grubego. Witamina K jest wchłaniana w przewodzie pokarmowym przy obecności żółci i soku trzustkowego do układu limfatycznego. Proces ten odbywa się w różny sposób w zależności od dostarczonego źródła pożywienia do organizmu. Do wchłonięcia fitochinonu, który jest pozyskiwany z warzyw w 30-70% potrzebna jest obecność energii oraz długołańcuchowych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Witamina K wydalana jest z organizmu wraz z kałem lub z moczem . W organizmie antagonistyczna do witaminy K jest witamina E , której nadmierna podaż może ograniczać działanie tej pierwszej.
Witamina K jest dość poważnym zagrożeniem dla noworodka i dzieci, ze względu na możliwość pojawienia się krwawienia związanego z niedoborem tej witaminy. Dawniej takie występowanie było nazywane chorobą krwiotoczną noworodka. Do jego wystąpienia przyczynia się mały transport tego składnika przez łożysko oraz fakt, że noworodek z reguły ma jałowy przewód pokarmowy, w związku z tym witaminy K nie wytwarza mikroflora jelitowa. Dodatkowo ryzyko może być zwiększone poprzez karmienie mlekiem matki, które zawiera mniejsze ilości tej witaminy niż preparaty mlekozastępcze. Dlatego w Polsce zaleca się podawanie wszystkim noworodkom odpowiednią dawkę witaminy K zaraz po urodzeniu.
Niedobór witaminy K u starszych dzieci i osób dorosłych jest rzadko zauważalny, co przyczynia się do faktu, że jest ona obecna w różnych produktach spożywczych a dodatkowo syntetyzowana przez bakterie znajdujące się w przewodzie pokarmowym człowieka. Najczęściej niedobory witaminy K są związane z:
Niedobory witaminy K objawiają się najczęściej zaburzeniami związanymi z krzepliwością krwi i przyczynić się to może do zwiększonej skłonności do licznych krwawień, wybroczyn lub trudniejszego gojenia się ran i krwotoków wewnętrznych. Dodatkowo poprzez niedobory witaminy K może występować ryzyko złamań kości, które wynika z gorszej mineralizacji oraz do pojawienia się zwapnień w ścianach naczyń krwionośnych. Obserwuje się również wzrost ryzyka rozwoju nowotworów, stanów zapalnych jelit i biegunek.
Witamina K występuje w produktach roślinnych oraz zwierzęcych a dodatkowo zapotrzebowanie na ten składnik pokrywany jest dzięki syntezie menachinonu poprzez bakterie znajdujące się w przewodzie pokarmowym. W produktach roślinnych najwięcej witaminy k znajduje się w ciemnozielonych liściastych warzywach np. sałacie, szpinaku, boćwinie oraz roślinach z rodziny kapustnych np. jarmużu, kapuście włoskiej, brukselce, brokule. W mniejszych ilościach można znaleźć ją w niektórych olejach roślinnych zwłaszcza w sojowym, oliwie z oliwek, rzepakowym oraz margarynach miękkich. Źródłem witaminy K są również produkty pochodzenia zwierzęcego zwłaszcza wątroby, ale także można ją znaleźć w niektórych gatunkach serów i fermentowanych produktach mlecznych. Występuje również w żółtkach jajek, przyprawach (bazylia, kolendra), rybach i pieczywie. Źródła z żywności pokrywają zapotrzebowanie człowieka na witaminę K prawie w połowie, z czego większość jest dostarczana przez warzywa. Pozostała część jest zapewniona przez syntezę bakteryjną. Witamina K z reguły jest trwała a ogrzewanie, sterylizacja i przechowywanie z reguły nie powoduje wysokich strat.
Od początku XXI rozpoczęto liczne badania związane z oddziaływaniem witaminy K i D na organizm człowieka. Witamina D ma wpływ na ochronne działanie tkanki kostnej. Jej udział w codziennej diecie wpływa przed powstawaniem krzywicy oraz ryzykiem rozwoju osteomalacji i osteoporozy a w konsekwencji przed złamaniami kości. Badania natomiast wykazały, że ma udział w profilaktyce wielu chorób. Natomiast witamina K jest niezbędna do prawidłowego krzepnięcia krwi i wpływa na przeciwdziałaniu powstawania krwotoków. Natomiast w ostatnich latach odkryto, że nie tylko witamina D, ale również witamina K wpływa na tkankę kostną przy tworzeniu białka kostnego – osteokalcyny.
Witamina D |
Rola w prewencji i leczeniu osteoporozy |
Działanie plejotropowe i pozakostne |
Potwierdzone znaczne występujące niedobory we wszystkich grupach wiekowych |
Witamina K |
Rola w prewencji i leczeniu osteoporozy |
Są wykonywane badania odnośnie plejotropowego i pozakostnego działania |
Niedobory występują rzadko i mogą pojawić się głównie u osób po lekach niszczących florę jelitową |
Te dwie witaminy połączone są metabolizmem tkanki łącznej oraz wielonarządowym i pozakostnym działaniem, jeśli oczywiście wyniki prowadzonych badań to potwierdzą. Różnice pomiędzy tymi witaminami są znaczne jeśli chodzi o występowanie w produktach spożywczych. Witaminę D można znaleźć tylko w niewielkiej ilości produktów a w tych w których się znajduje, są najczęściej spożywane w niewielkiej ilości. Natomiast witamina K znajduje się w wielu produktach spożywczych. Obecnie nie ma konkretnych badań wskazujących na konieczność suplementacji witaminy D wraz witaminą K.
Nadmiar i przyjmowanie znacznych dawek witaminy K nie jest jednoznaczny. Zauważa się brak toksycznego wpływu nadmiernej podaży wraz z żywnością i suplementami diety, jeśli są one podawane w formie fitochinonu lub menachinonu. Jednak zauważono, że zbyt duże ilości witaminy K może prowadzić do żółtaczki, niedokrwistości hemolitycznej oraz uszkodzenia mózgu. Dodatkowo stwierdza się, że nadmierna ilość witaminy K może przyczynić się do wystąpienia odczynów alergicznych, upośledzenia pracy wątroby, nagłe skoki ciśnienia tętniczego oraz dolegliwości sercowych. W badaniach stwierdzono, że noworodki wykazują działanie metabolizowania dużych dawek tej witaminy dlatego podawanie im 5 ug/dobę witaminy K nie wywoła niepożądanych efektów. Natomiast u osób dorosłych stwierdzono, że stosowanie przez miesiąc dawki w ilości 10 mg witaminy K na dobę, nie wywołało skutków ubocznych.
Witamina K w większości występuje w produktach zielonolistnych, które zawierają wysoką zawartość chlorofilu. Można je znaleźć również w innych warzywach i owocach do których należą: truskawki, rzepa, marchew i brzoskwinie. Witaminę K mogą również dostarczyć orzechy, zielona herbata czy produkty zbożowe. W mniejszych ilościach można je znaleźć w produktach pochodzenia zwierzęcego np. wątrobie (zwłaszcza wołowej), jajkach, mleku i jego przetworach.
Grupa produktów |
Zawartość witaminy K [ng/100 g produktu] |
Orzechy, nasiona, pestki |
2000-9000 |
Jaja kurze |
8900 |
Masło |
7000 |
Sery podpuszczkowe |
2300-2600 |
Ziemniaki |
2100 |
Mleko, napoje mleczne, śmietana |
200-500 |
Sery twarogowe |
400 |
Szczypiorek, pietruszka, jarmuż |
380 000-817 000 |
Płatki owsiane, ziarno pszenicy, zarodki pszenne |
63000-131 000 |
Olej sojowy, rzepakowy, z pestek winogron |
138 000-280 000 |
Wątroba |
56 000-89 000 |
Czarna porzeczka, kiwi, jabłko |
30 000-37 000 |
Szprot, węgorz |
21 000-40 000 |
Witamina K jest magazynowana przede wszystkim w wątrobie. Spożycie witaminy K jest powiązana ze zmianami równowagi wapniowej w organizmie i może przyczynić się do wzrostu zawartości wapnia w kościach. Odpowiada ona za syntezę białek uczestniczących w krzepliwości krwi oraz innych czynników krzepnięcia. Warunkuje ona prawidłowy przebieg właściwości przeciwkrwotocznych zapobiegając wystąpieniu hemofilii B. Dodatkowo witamina K uczestniczy w syntezie innych białek np. osteokalcyny, która odpowiada za odpowiednie uwapnienie tkanki kostnej. Witamina K może również wykazywać działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe, antybakteryjne a także i przeciwgrzybicze.
Działanie witaminy K związane jest z odkładaniem jonów wapnia w koścu i hamowaniem aktywności osteoklastów. Związane jest to ze zwiększeniem mineralizacji tkanki kostnej, co ma duże znaczenie zwłaszcza dla osób, które borykają się częstą łamliwością kości. Działanie witaminy K wpływa również w prewencji choroby wieńcowej. Blaszka miażdżycowa ulega zwapnieniu w okolicach 90%, co prowadzi do zwężenia światła naczyń i rozwój schorzeń związanych z miażdżycą. Liczne badania wskazują na pozytywne działanie witaminy K na zmniejszenie ryzyka związanego z różnego rodzaju nowotworom (m.in. płuc, piersi oraz prostaty). Mechanizm jest związany z hamowaniem cyklu komórkowego oraz indukcją apoptozy w komórkach rakowych.